رؤیت هلال یا تولد ماه؟

رؤیت هلال یا تولد ماه؟ استاد سروش محلاتی: «از تولد تا رؤیت ماه، حدود 20 ساعت فاصله است»

استاد حوزه علمیه قم می گوید: «بین تولد و رؤیت، فرق و فاصله‌ای وجود دارد. وقتی‌ ماه از محاق بیرون می‌آید و از تحت‌ الشعاع خارج می‌شود، تا وقتی‌که قابلیت برای رؤیت پیدا کند، یک زمانی می‌گذرد. البته این زمان با توجه به شرایط مختلف، متفاوت است. در سال گذشته تقریباً حدود بیست ساعت بعد از تولد ماه امکان رؤیت هلال وجود داشت. ممکن است از تولد تا رؤیت با چشم مسلح ده ساعت، پانزده ساعت فاصله باشد و از رؤیت با چشم مسلح تا رؤیت با چشم عادی مجدداً حدود ده ساعت فاصله باشد.»

مستحضرید که یک مسئله‌ی کهن در فقه ما مسئله‌ی آغاز ماه‌های قمری ا‌ست. علمای ما در نظرات فقهی خود بیان فرموده‌اند که هر ماه قمری با رؤیت هلال آغاز می‌شود و با رؤیت هلال بعد پایان می‌پذیرد؛ «صم للرؤیه و أفطر للرویه». تا حدود چهل سال قبل تقریباً بین فقهای ما تسالمی وجود داشت که رؤیت باید با چشم عادی و به صورت مستقیم انجام گیرد و دیدن با ابزارهای بزرگ‌کننده (مانند تلسکوپ) اعتباری ندارد. در پاسخ استفتای نسبتا مفصلی از میرزای نائینی؛ ایشان توضیح داده‌اند که رؤیت با چشم مسلّح و استفاده‌ی از ابزار کافی نیست. در فتاوای آیت الله خویی؛ و امام خمینی؛ هم این مسئله مطرح شده است.

از چند دهه‌ی اخیر این مسئله مجدداً مورد بررسی فقها قرار گرفت و یک نظر جدید در بین آن‌ها ابداع شد که استفاده‌ی از ابزار و ادوات (چشم مسلّح) هم کفایت می‌کند. آیت الله بهجت؛ آیت الله فاضل لنکرانی؛ آیت الله خامنه‌ای و جمعی از فقهایی که با ایشان مباحث علمی را دنبال می‌کردند (به خصوص دو تن از آن‌ها رساله‌ای برای اثبات این موضوع نوشتند؛ یکی آیت الله خزعلی؛ و دیگری آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی;)، قائل شدند که رؤیت ماه با استفاده‌ی از ابزار و ادوات، مانند رؤیت حسی معتبر است. ولی این نظرات جدید هنوز مشکل جامعه‌ی ما را حل نکرده و اختلافات نه تنها کاهش پیدا نکرده، بلکه افزایش هم پیدا نموده است. از فرصت این جلسه و حضور اساتید و بزرگان برای طرح یک احتمال جدید (نه یک نظر جدید) استفاده می‌کنم و آن احتمال این است که آیا می‌توان نظر «تولد ماه» را جایگزین نظر «رؤیت هلال» کرد یا نه؟

بین تولد و رؤیت، فرق و فاصله‌ای وجود دارد. وقتی‌ ماه از محاق بیرون می‌آید و از تحت‌ الشعاع خارج می‌شود، تا وقتی‌که قابلیت برای رؤیت پیدا کند، یک زمانی می‌گذرد. البته این زمان با توجه به شرایط مختلف، متفاوت است. در سال گذشته تقریباً حدود بیست ساعت بعد از تولد ماه امکان رؤیت هلال وجود داشت. ممکن است از تولد تا رؤیت با چشم مسلح ده ساعت، پانزده ساعت فاصله باشد و از رؤیت با چشم مسلح تا رؤیت با چشم عادی مجدداً حدود ده ساعت فاصله باشد.